Baśnie jako nośnik wartości i sposób poznawania kultury

Rozwój osobisty i poszerzanie wiedzy o świecie

Przy realizacji projektu przypominaliśmy baśnie z całego świata oraz zastanawialiśmy się nad możliwościami ich zastosowania do realizacji celów edukacji globalnej. Baśnie z jednej strony wspomagają budowanie dojrzałej osobowości i kształtowanie inteligencji emocjonalnej, rozwój mowy, myślenia, wyobraźni, z drugiej zawarty w nich przekaz kulturowy pozwala rzeczywiście na podróż przez wszystkie kontynenty. Są sposobem na poznawanie przez dzieci świata, pomagając im w jego oswajaniu i rozumieniu.1 „Dzieci, słuchając baśni, chcą przede wszystkim dowiadywać się czegoś o świecie, przeżywać przygody wspólnie z bohaterami baśni i odczuwać piękno tych utworów literackich2. ”Baśnie mówią o dręczących konfliktach wewnętrznych nie bagatelizując i podając przykłady wyjścia z opresji na poziomie osobistym a jednocześnie pokazują uniwersalizm szerokiego spektrum ludzkich problemów.

Uniwersalne trudności - wspólnota wartości

Baśnie mogą posłużyć nam do szukania podobieństw z mieszkańcami i mieszkankami innych krajów – uniwersalnych trudności, z jakimi musimy się wszyscy mierzyć. Możemy budować poczucie wspólnoty, solidarności odnajdując wspólne wartości z bohaterami i bohaterkami opowieści – lub z dziećmi, które tych bajek słuchają, jeśli możemy się o nich czegoś dowiedzieć przy okazji poznania baśni. Czasem możemy w miejscu od nas pozornie kulturowo odległym odnaleźć baśń wspólną z kanonem literatury europejskiej (jak w przypadku libańskiej opowieści o kanarku – ulubionej baśni dziewczynki o imieniu Marła) która może nas zachęcić do poszukiwania innych wspólnych cech z dziećmi z tego kraju. Czasem będą to zupełnie nowe opowieści, ale dotyczące problemów tak bliskich dziecku, jakby były z własnego podwórka (jak w przypadku tanzańskiej opowieści o wężu i gąsienicy, która porusza problem dotrzymywania obietnic). Czasem bajka będzie wstępem do zagłębienia się w kulturze kraju, jego historii (jak w przypadku legendy o powstaniu Meksyku), czasem pretekstem do przyjrzenia się życiu rówieśniczki lub rówieśnika – poznaniem imienia, sposobu życia, nawiązaniem do zabaw lub do praw dzieci.

Inspiracja do zadawania pytań, poszerzania perspektywy

Do treści zawartych w przeczytanej baśni możemy powracać i poszerzać jej zakres tematyczny, wprowadzając dodatkowe zajęcia artystyczne, rozmowę na temat opowiedzianej w baśni historii, gry i zabawy poruszające tożsame kwestie, zadawanie dzieciom pytań bądź szukanie ich z dziećmi metodą pytań filozoficznych. Każdorazowo zbliża nas to do celu edukacji globalnej – wzmacniania poczucia solidarności z drugim człowiekiem, poznawania, lepszego rozumienia i doceniania jego kultury. I każdorazowo czytanie baśni jest wartością samą w sobie – pomaga dzieciom w osiągnięciu autonomii, integracji wewnętrznej, pomaga w odkrywaniu własnej tożsamości i powołania, uczy optymizmu, przekazując, że warto podejmować trudy życia i pokonywać koleje losu.

Baśnie - podejście krytyczne

Ponieważ jako edukatorzy i edukatorki mamy obecnie dostęp do sporego zasobu baśni z całego świata, możemy wybierać treści, na których chcemy się skoncentrować. Jeśli chcemy zachować uważność na przekazy kulturowe, powstałe wieki temu i opisujące rzeczywistość społeczną niekoniecznie przystającą już do naszych czasów (i celów edukacji równościowej), możemy selekcjonować baśnie pokazujące tradycyjne modele męskości i kobiecości, wybierać te, które pokazują dziewczyny i chłopców w rolach niestereotypowych (jak np. baśń „dzielna dziewczyna. Ale też możemy znaleźć przekazy niestereotypowe tam, gdzie się ich nie spodziewamy: jak np. w bajkach z Namibii. Bądź po prostu rozmawiać z dziećmi – o tym, jak zmieniają się normy, zadawać pytania, uczyć krytycznego myślenia, wykorzystywać baśnie do budowania wraz z dziećmi „historii odwróconych” w których możemy spróbować zamiany ról. Ciekawym zasobem są baśnie, których bohaterami nie są ludzie lecz zwierzęta zwierzętach, których nie ma tak wiele w tradycji polskiej – a za pomocą których można poszukiwać wspólnych wartości.

1. Katarzyna Potoniec, Bajki w edukacji międzykulturowej, w: Przygody innego. Bajki w edukacji międzykulturowej, Anna Młynarczuk-Sokołowska, Fundacja Edukacji i Twórczości, 2011
2. Maria Kielar-Turska, Wartości baśni odkrywane przez dzieci i dorosłych w: Dziecko jako odbiorca literatury, Maria Kielar-Turska, Maria Przetacznik-Gierowska, Warszawa-Poznań 1992