Jak uczyć szacunku dla różnorodności

Rozumienie podobieństw i różnic

Edukacja globalna dostarcza wiedzy o cechach wspólnych, jak i różnych stylach życia, kulturach, religiach i pokoleniach. Ludzie we wszystkich częściach świata mają emocje, radości i zmartwienia. Zrozumienie podobieństw i różnic sprawia, że łatwiej jest szanować różnorodność.

Różnorodność jako zasób

W naszym ujęciu uczenie szacunku dla różnorodności to nieustanne wskazywanie, że każdy człowiek jest inny i odkrywanie, jakim jest to dla nas bogactwem, zasobem z którego możemy wspólnie czerpać. Pokazywanie, że każdy i każda z nas różni się od innych i to stanowi o naszej wyjątkowości; a jednocześnie jesteśmy równi i równe w swoich prawach. To niezwykle ważny przekaz, który możemy kierować do dzieci: wzmacniać na co dzień poczucie odrębności i podmiotowości każdego chłopca i każdej dziewczynki, wartości wynikającej z samego faktu istnienia, tego, że każdy człowiek obdarzony jest godnością niezbywalną osobową.

Każdy inny, wszyscy równi

W naszych rozmowach z nauczycielkami odkrywaliśmy, jaką moc ma proste sformułowanie kierowane do dziecka w odpowiedzi na jego pytanie o kolor skóry, niepełnosprawność, wygląd, predyspozycje: „ponieważ ludzie są różni”. Jak pisze Katarzyna Szostak-Król „podstawą edukacji międzykulturowej na poziomie przedszkola i młodszych klas szkoły podstawowej powinno być wykształcenie w dziecku przeświadczenia, że każdy jest inny i ma do tego prawo. Wówczas dziecko inaczej spojrzy na kolegów (…) w grupie. Dostrzeże Innego blisko siedzącego z nim w szkolnej ławce. (…) Trudno jest bowiem, by dzieci akceptowały osoby wywodzące się z innego kręgu kulturowego, jeśli mają problemy z zaakceptowaniem siebie czy kolegi z sąsiedniej ławki, który ma nadwagę lub jest wyznawcą innej religii.”1

Przekaz równościowy - język, obrazy, narracja

Ważne jest, aby szacunku dla różnorodności uczyć horyzontalnie – sprawdzać pod tym względem i modyfikować materiały oraz język, którym się posługujemy na co dzień. Dbałość o to, aby zajęcia, które prowadzimy – niezależnie od tematu, czy to mówimy o prawach człowieka, ekologii, zrównoważonym rozwoju czy równości – miały wymiar równościowy, pokazywały jak największą różnorodność ludzi i miejsc, włączały w narrację i pokazywały przez ilustracje osoby o różnym pochodzeniu etnicznym i narodowym, stopniu sprawności, wieku, płci, modelu rodziny, religii.

Takie działanie daje nam nie tylko pole do oswajania inności, czynienia jej bliższą, codzienną – niwelowania lęku przed Innym (bo boimy się tego, czego nie znamy); jest też strategią włączającą te dzieci w grupie, które nie odnajdują się w narracji większościowej. Dzięki temu przedszkole – i szkoła - może stać się miejscem pogłębiania szacunku dla Innych o jednocześnie do siebie, miejscem, w którym każdy uczeń i uczennica może bez obaw i lęku być sobą i wyrażać swoje poglądy.

Włączanie społeczne

Poprzez to możemy też budować przeciwwagę dla stereotypów: pokazywać i mówić o osobach, które są niedoreprezentowane w potocznym przekazie, pamiętając jednak, że nie wystarczy pokazać – trzeba pokazywać obrazy których przekaz jest każdorazowo sprzeczny ze stereotypem i dopełniać je informacjami. Pokazywać osoby o różnych kolorach skóry, z różnych krajów wykonujące niestereotypowe zawody (prawniczki, pielęgniarza, pilotki myśliwca, manikiurzysty, kierowczyni ciężarówki), pokazywać dzieci, nad którymi opiekę sprawuje jedno z rodziców, dziadkowie, rodzice adopcyjni, osoby z niepełnosprawnościami, które są sportowczyniami jak Natalia Partyka, reprezentująca Polskę na olimpiadzie w Londynie, badaczami jak Stephen Hawking i aktywistkami jak Helen Keller, zajmują się sztuką czy fotografią, jak np. Teco Barbero, niewidomy brazylijski fotograf. Każdorazowo sprawdzając, czy nasz przekaz spełnia zasadę poszanowania godności pokazywanych osób.

Szacunek dla godności każdej osoby

Uczenie ku szacunku dla różnorodności to pokazywanie jej jako zjawiska naturalnego w każdym obszarze życia, akceptacja różnorodności poglądów, postaw i zachowań. Akceptacja nie musi oznaczać aprobaty natomiast jest wyrazem poszanowania prawa do własnych poglądów. To budowanie postawy w której jest zasadą jest poważanie dla drugiej osoby, gdzie uczymy się okazywania szacunku w sposób aktywny i świadomy, w różnych sytuacjach. W której podstawowym sposobem porozumiewania się, metodą nauczania, sposobem prowadzenia sporów i rozwiązywania konfliktów jest dialog. Jak widać, tematyka splata się z zagadnieniami praw człowieka oraz edukacji pokojowej.

Wartość dyskusji i dialogu - poszanowanie zdania każdego człowieka

Warto tu nawiązać do metody pracy z dziećmi opartej o dociekania filozoficzne, gdzie dzieci w odniesieniu do poznanego tekstu indywidualnie formułują pytania które je nurtują, wspólnie wybierają pytania do dyskusji, a potem szukają jak najbardziej uzasadnionej, przemyślanej i wszechstronnej odpowiedzi, porównują ją z innymi odpowiedziami, szukają tego co łączy różne wypowiedzi i uzgadniają wspólne stanowisko . Doświadczenia edukatorów rozwijających tę metodę w Polsce, pokazują że regularne zajęcia np. raz w tygodniu przez cały rok, wspierają dzieci w rozwoju intelektualnym, społecznym i emocjonalnym. Dzieci uczą się samodzielnego, twórczego i krytycznego myślenia, co „przekłada się na wzrost ich samoświadomości, poczucia własnej wartości i przynależności do grupy, do której każdy może wnieść cenny wkład. Wybierając w głosowaniu pytanie do dyskusji, dzieci zyskują poczucie wpływu na własny proces uczenia się. Kształtują także postawę empatyczną, w tym szacunek dla poglądów i przekonań innych, przekonując się, że mają one wartość w procesie wspólnego szukania odpowiedzi.”2

Szacunek dla różnorodności jako kompetencja

Szacunek dla różnorodności w takim ujęciu jest nie tylko wiedzą (wiem, że wszyscy ludzie, niezależnie od różnicy koloru skóry, płci, języka, wyznania, poglądów politycznych i innych, narodowości, etniczności, pochodzenia społecznego, majątku, urodzenia, stanu zdrowia lub jakiegokolwiek innego stanu są równi pod względem swej godności i swych praw), czy postawą (akceptuję i doceniam różnorodność, sprzeczności, spory, potrzebę pokojowego rozwiązywania konfliktów i współpracy) ale i umiejętnością, której można się uczyć i– najpierw w najbliższym otoczeniu, w grupie rówieśniczej i relacjach z dorosłymi, aby dalej móc ją rozwijać w szerszej – także globalnej – perspektywie. Bez szacunku dla godności drugiego człowieka nie da się rozmawiać o przynależnych mu prawach ani brać odpowiedzialności za własne działania wypływającej z niezgody na to, aby mój zysk czy wygoda miały oznaczać stratę, naruszenie praw czy wolności innych ludzi

1. Katarzyna Szostak-Król Inny bliski i daleki – rozważania o potrzebie edukacji międzykulturowej we wczesnej edukacji dziecka. W: Przygody Innego. Bajki w edukacji międzykulturowej. Białystok 2011
2. Anna Kucińska "Nie wiem czy świat ma koniec?" - edukacja globalna i dociekania filozoficzne dla dzieci” - Artykuł ukazał się w numerze świątecznym tygodnika "Głos Nauczycielski" (nr 51-52 z 18-25 grudnia 2013 r.) oraz na stronie: http://igo.org.pl/aktualnosci/edukacja-rozwojowa/260-edukacja-globalna-dociakania-filozoficzne